Các tổ chức xây dựng, môi trường thế giới gần đây đã cảnh báo rằng, không khí trong nhà nhiều nguy cơ ô nhiễm hơn bên ngoài đấy! (Thật vậy, người ta thường nói đi ra ngoài cho thoáng mát, hít không khí trong lành… chứ đâu có ai bảo vô nhà hít không khí trong lành). Cho nên, tập trung cải thiện không khí bên trong nhà, để tạo ra một chỗ trú ẩn an lành cho gia đình mình là điều cấp thiết và nằm trong tầm tay của mỗi người chúng ta.

Do đó, khái niệm "chất lượng không khí trong nhà", gọi tắt là IAQ (Indoor Air Quality), là một chỉ số quan trọng cho ngôi nhà hiện nay.

Sau đây là những nguyên nhân gây nên  ô nhiễm không khí trong nhà:

* Tại sao trong nhà nhiều tác nhân ô nhiễm?

Nhà là một khối không khí đóng, nhiều người cùng thở, toát ra hơi người và chia sẻ bầu không khí nhỏ đó; nhiều đồ đạc chất trong khoảng không gian đó; nhiều hoạt động diễn ra trong bốn bức tường đó (nấu ăn, làm việc, bài tiết…); nhiều thiết bị hoạt động tại đó (tivi, tủ lạnh, máy lạnh, máy vi tính, máy in, đèn chiếu sáng…). Mỗi căn nhà với vài chục mét vuông hoặc may mắn là hơn trăm mét vuông, nên chắc chắn, bầu không khí sau bốn bức tường ấy, sẽ "đặc quẹo" hơn khoảng không lồng lộng bên ngoài!

Và kết quả của một chỉ số IAQ kém đã được chứng minh sẽ gây ra các căn bệnh như sau.
Hội chứng bệnh trong nhà (SBS) - Sick Building Syndrome - được biết đến từ những năm 80, là loại hiện tượng mà người ta cảm thấy khó chịu hoặc cảm giác bệnh khi ở lâu trong nhà, các biểu hiện thường không rõ ràng là bệnh gì, có thể là nhức đầu, đỏ mắt, chảy nước mũi, đau họng, ho, ngứa ngáy…, và các triệu chứng thường giảm khi rời khỏi nhà.

Ngoài ra, các loại bệnh gây ra từ căn nhà (BRI) - Building-related illness - như: Bệnh viêm phổi Legionnaire có liên quan đến loại vi khuẩn tìm thấy trong máy điều hòa hay máy nước nóng. Tiếp đó, là các loại vấn đề sức khỏe mãn tính liên quan đến không khí trong nhà như bệnh suyễn, dị ứng…

Theo Hiệp hội Kỹ sư về sưởi và điều hòa không khí Mỹ ASHRAE (American Society For Heating, Refrigerating and Air-conditioning Engineers) thì một chất lượng IAQ gọi là có thể chấp nhận được phải thể hiện ở hai yếu tố: Một bầu không khí không tập trung cao các chất gây nhiễm và phải có hơn 80% số người cảm thấy dễ chịu khi sống bên trong đó.

Như vậy hai yếu tố cần quan tâm là: Sự dễ chịu của con người và chất ô nhiễm có hại trong nhà.

Một bầu không khí trong nhà dễ chịu

Chúng ta cần biết, cảm giác dễ chịu của con người bị chi phối bởi cái gọi là Thermal Climate (khí hậu nhiệt), được hình thành bởi ba tác nhân: nhiệt độ, độ ẩm và sự đối lưu không khí trong nhà. Điều hòa được các yếu tố này để giảm vấn nạn "sự khó chịu nhiệt" (Thermal Discomfort), là cả một kỹ thuật phức tạp về thông thoáng.

Thách thức đầu tiên là sự mâu thuẫn giữa thông thoáng và đóng kín: muốn có IAQ tốt phải cho không khí bên ngoài vào, nhưng như vậy lại không bảo đảm yêu cầu về tiết kiệm năng lượng, chưa kể, lượng không khí bên ngoài đó lại đang xuống cấp.

Cho nên căn nhà trong hoàn cảnh hiện nay phải là ngôi nhà có khả năng thích ứng:

1/ Phải thật kín khi đóng và phải mở được khi cần mở. Nhà theo thiết kế phương Tây hiện đại thường tước mất những cánh cửa sổ có thể đóng mở linh hoạt (hầu hết là đóng kín và dùng máy lạnh). Mặt khác, ở nước ta nhà có nhiều cửa sổ hơn nhưng không thiết kế kỹ nên khi đóng thì không thật kín đúng yêu cầu.

2/ Tạo một bầu khí hậu chung quanh thật tốt để lọc bớt tác động xấu từ ngoài trước khi vào nhà. Chọn vị trí xây dựng nhà cho tốt. Căn hộ trên cao không khí tốt hơn, nhà ở xa đường không khí tốt Hơn…

3/ Có những giải pháp điều hòa, lọc khí tốt trong nhà. Hiện nay, người ta đã áp dụng cách làm lạnh và thông gió hiệu quả như: Hệ thống piston thổi dưới sàn (Under-floor Piston System) và hệ thống chuyển dịch các khối khí (Displacement System). Nguyên tắc vận hành của nó là: bố trí hệ thống điều hòa dưới sàn hoặc gần sàn, hơi mát thổi ra với tốc độ nhẹ, chỉ thấp hơn nhiệt độ phòng một chút (nên rất tiết kiệm điện), không khí mát này sẽ "displaces" (chiếm chỗ) không khí nóng trong phòng, tạo ra vùng mát ngay khu vực sinh hoạt. Không khí nóng và các chất ô nhiễm sẽ bị đẩy lên cao và hút ra ngoài. Ưu điểm của nó là không trộn lẫn không khí mát và nóng trong phòng như hệ thống cũ, và cứ thế người ta "hít" chung khối khí tù đọng đó.

Nhưng, nếu áp dụng hết cho mọi ngóc ngách trong nhà sẽ rất tốn kém năng lượng, do đó người ta thỏa hiệp bằng việc tập trung cải thiện IAQ trong khu vực thở thôi, tức là: chỉ làm tốt IAQ chung quanh nơi hoạt động chính của con người, còn các góc chết khác như trần nhà, các góc phòng có thể chấp nhận có chất lượng IAQ thấp, điều hòa thấp hơn… Tại Mỹ, theo báo Wall Street Journal, các cao ốc văn phòng có bố trí hệ thống này bán chạy hơn loại thông thường nhiều lần.

* Các chất gây ô nhiễm trong nhà

Ngoài những chất gây ô nhiễm cổ điển ai cũng biết như: hút thuốc lá, các chất nhiễm do đun nấu, sưởi, máy lạnh không sạch, khói xe, bụi từ bên ngoài, cống rãnh rò rỉ…; hiện người ta đang rất lưu ý đến những chất mới phát sinh từ nhu cầu sống hiện đại, từ các vật liệu dùng trong nội thất: đó là các hợp chất hữu cơ không bền, gọi là VOC (Volatile Organic Compounds) có trong một số loại sơn, vẹc-ni, chất nhuộm, đánh bóng…; hoặc các formaldehyde có trong các sản phẩm gỗ nhân tạo, ván ép, bàn ghế, các loại thảm sợi nhân tạo, các loại màn cửa…

Dĩ nhiên góp phần không nhỏ vào việc này phải kể đến các tác nhân ô nhiễm sinh học như các loại vi sinh, nấm, mốc, con mạt sống trong bụi, phân gián… Tất cả hình thành một loại "bụi nhà" (khác với bụi ngoài đường bay vào) mà chúng ta có thể hít vào.

Đến đây, chắc hẳn ít nhiều bạn đều đồng ý về tầm quan trọng để nâng cao chất lượng không khí trong nhà (IAQ). Theo Ken Stickland, lãnh đạo của tập đoàn khổng lồ về thiết kế và xây dựng Arup (Úc), thì tạo ra một IAQ tốt là một yếu tố cấu thành một thiết kế tốt, đó dứt khoát không phải là phần được thêm vào sau khi xây dựng. Do đó, hãy suy nghĩ thật nghiêm túc về IAQ trước khi bắt đầu thiết kế ngôi nhà của mình!